Η συγχώνευση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) και της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) είναι όχι μόνο νομικά δυνατή αλλά και θεσμικά σκόπιμη. Ωστόσο, δεν προσφέρεται ως μεθόδευση προκειμένου η Κυβέρνηση να απαλλαγεί πρόωρα και εύκολα από την παρουσία του προέδρου της ΑΔΑΕ Χρ. Ράμμου, η θητεία του οποίου δεν έχει ακόμη λήξει και ο οποίος έδειξε ότι είναι αποφασισμένος να τηρήσει το συνταγματικό καθήκον του και να μην επιτρέψει τη συγκάλυψη των συνθηκών άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών μεταξύ πληθώρας προσώπων, ακόμη και δημοσιογράφων, πολιτικών και ανωτάτων στρατιωτικών. Μια τέτοια συγχώνευση δεν θα μπορούσε αφ’ εαυτής να δικαιολογήσει αντικειμενικά την άμεση αποπομπή των εν ενεργεία μελών των δύο παραπάνω Ανεξάρτητων Αρχών χωρίς τη λήψη μεταβατικών μέτρων τα οποία θα επέτρεπαν τη διασφάλιση του σεβασμού της διάρκειας της θητείας τους.

H συγχώνευση της ΑΠΔΠΧ και της ΑΔΑΕ, οι οποίες ιδρύθηκαν δυνάμει των διατάξεων των άρθρων 9Α και 19 του Συντάγματος, δεν αντιβαίνει ούτε στο ενωσιακό ούτε στο εθνικό δίκαιο. Αφενός, όπως προκύπτει και από τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ)[1], από τη σκοπιά του ενωσιακού δικαίου οι δύο αυτές Αρχές έχουν, κατ’ ουσίαν, κοινό αντικείμενο, καθώς η διασφάλιση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και η προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών αποτελούν δύο ειδικότερες εκφάνσεις της κατοχύρωσης της ιδιωτικότητας (privacy). Αφετέρου, στα άρθρα 9Α και 19 του Συντάγματος ούτε προσδιορίζεται η ακριβής μορφή κάθε προβλεπόμενης ανεξάρτητης αρχής, ούτε επιβάλλεται η ύπαρξη αυτοτελούς τέτοιας αρχής, ούτε απαγορεύεται η ανάθεση στην ίδια ανεξάρτητη αρχή της προστασίας των δύο δικαιωμάτων που εμφανίζουν αδιαμφισβήτητη συνάφεια. Η δε συνάφεια αυτή κατέστη σταδιακά όλο και πιο φανερή, καθώς, στην εξέλιξη του ενωσιακού δικαίου που επικαθορίζει την ερμηνεία του εθνικού δικαίου, οι ρυθμίσεις των δύο παραπάνω εκφάνσεων της ιδιωτικότητας διασυνδέθηκαν ρητά ιδίως στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών[2].

Την ίδια στιγμή, εύστοχα γίνεται δεκτό ότι η συγχώνευση της ΑΠΔΠΧ και της ΑΔΑΕ είναι σκόπιμη για λόγους αποφυγής σύγκρουσης αρμοδιοτήτων, διασφάλισης μεγαλύτερης διοικητικής αποτελεσματικότητας και εξοικονόμησης δημοσίων πόρων[3].

Εντούτοις, μια τέτοια συγχώνευση δεν μπορεί να οδηγήσει άνευ ετέρου στον τερματισμό της θητείας των εν ενεργεία μελών των δύο υφιστάμενων αρχών. Όπως έχει κρίνει ρητά το ΔΕΕ σχετικά με τις ανεξάρτητες αρχές που ιδρύονται στα κράτη μέλη για την διασφάλιση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, «…αν επιτρεπόταν σε κάθε κράτος μέλος να θέσει τέρμα στη θητεία αρχής ελέγχου πριν την αρχικώς προβλεπόμενη λήξη της κατά παράβαση των κανόνων και των εγγυήσεων που έχουν προβλεφθεί προς αυτόν τον σκοπό από την εφαρμοστέα νομοθεσία, η απειλή τέτοιας πρόωρης παύσεως, η οποία θα επλανάτο επί της αρχής αυτής καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας της, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μιας μορφής υπακοή της στην πολιτική εξουσία, ασυμβίβαστη με την ως άνω απαίτηση περί ανεξαρτησίας […] Τούτο ισχύει ακόμα και όταν ο πρόωρος τερματισμός της θητείας αποτελεί συνέπεια της αναδιαρθρώσεως ή της αλλαγής θεσμικού πλαισίου, τα οποία αμφότερα πρέπει να δρομολογηθούν κατά τρόπο ώστε να πληρούνται οι απαιτήσεις περί ανεξαρτησίας που θέτει η εφαρμοστέα νομοθεσία. […] Η απαίτηση περί ανεξαρτησίας […] πρέπει, συνεπώς, να ερμηνευθεί κατ’ ανάγκην ως περιλαμβάνουσα την υποχρέωση σεβασμού της θητείας των αρχών ελέγχου μέχρι της λήξεώς της και του μη πρόωρου τερματισμού της παρά μόνον κατόπιν των κανόνων και των εγγυήσεων της εφαρμοστέας νομοθεσίας […] Η αλλαγή θεσμικού πλαισίου δεν μπορεί αφ’ εαυτής να δικαιολογήσει αντικειμενικώς τον τερματισμό της θητείας του προσώπου που κατείχε το αξίωμα […] χωρίς τη λήψη μεταβατικών μέτρων τα οποία θα επέτρεπαν τη διασφάλιση του σεβασμού της διάρκειας της θητείας του.»[4].

Οι παραπάνω απαιτήσεις του ενωσιακού δικαίου ισχύουν για τη διασφάλιση του σεβασμού της διάρκειας της θητείας των μελών όχι μόνον της ΑΠΔΠΧ αλλά και της ΑΔΑΕ. Ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι κάθε άρση του απορρήτου των επικοινωνιών θέτει, στην πράξη, σχεδόν πάντοτε ζητήματα προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, δεν χωρεί αμφιβολία ότι, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 19 του Συντάγματος και τις λοιπές εθνικές διατάξεις[5], η ΑΔΑΕ είναι αρμόδια -έστω και με τη συνδρομή της ΑΠΔΠΧ- τουλάχιστον για τον έλεγχο στοιχείων της διαδικασίας άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών που αφορά τον ειδικότερο τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών κατά το άρθρο 15 της Οδηγίας 2002/58/ΕΚ. Κατά τούτο, αρμόζει να θεωρηθεί ότι, κατά το ενωσιακό δίκαιο, η ΑΔΑΕ συνιστά μία μεταξύ περισσοτέρων δημοσίων αρχών που μπορούν να υπάρχουν στη Χώρα μας[6] για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και, επομένως, πρέπει και αυτή να χαίρει, όπως και η ΑΠΔΠΧ, πλήρους ανεξαρτησίας. Σε κάθε περίπτωση, θα ήταν τουλάχιστον παράδοξο να υιοθετηθεί μια ερμηνεία του άρθρου 101Α του Συντάγματος σύμφωνα με την οποία η εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης θα μπορούσε να οδηγήσει σε διαφορετική μεταχείριση των πέντε συνταγματικά κατοχυρωμένων Ανεξάρτητων Αρχών ως προς τις θεσμικές εγγυήσεις που ισχύουν για τη θητεία των μελών τους. Οι πλέον αυστηρές εγγυήσεις που θα μπορούσε ενδεχομένως να θεωρηθεί ότι, καταρχήν, ισχύουν, λόγω του ενωσιακού δικαίου, για τα μέλη μόνο μίας από αυτές τις πέντε Αρχές πρέπει να ισχύουν και για τα μέλη των λοιπών τεσσάρων. Εν προκειμένω, μια αντίστροφη δυσμενής διάκριση δεν θα ήταν διόλου αποδεκτή.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο νομοθέτης θα μπορούσε μεν να αποφασίσει να αναδιαρθρώσει ή και να συγχωνεύσει την ΑΠΔΠΧ και την ΑΔΑΕ, πλην όμως θα όφειλε να προβλέψει, ταυτόχρονα, τις κατάλληλες μεταβατικές διατάξεις οι οποίες θα επέτρεπαν τη διασφάλιση του σεβασμού της διάρκειας της θητείας των εν ενεργεία μελών των δύο αυτών Αρχών. Για παράδειγμα, θα έπρεπε να προβλεφθεί ότι το νέο θεσμικό πλαίσιο θα εφαρμοζόταν κατόπιν της λήξης της θητείας των εν ενεργεία μελών των δύο συγχωνευόμενων Αρχών ή ότι, κατά την πρώτη συγκρότησή της, στη νέα Αρχή θα περιλαμβάνονταν υποχρεωτικά τα εν ενεργεία μέλη της ΑΠΔΠΧ και της ΑΔΑΕ για το υπόλοιπο της θητείας τους και, πάντως, ότι πρώτος πρόεδρος της νέας Αρχής θα ήταν ο εν ενεργεία πρόεδρος της ΑΔΑΕ για το υπόλοιπο της θητείας του[7]. Σε κάθε περίπτωση, για το όποιο νέο θεσμικό πλαίσιο και τις μεταβατικές διατάξεις του θα έπρεπε να κληθούν να τοποθετηθούν εκ των προτέρων και οι δύο ενδιαφερόμενες Αρχές.

Στο πρόσφατο παρελθόν, η Κυβέρνηση προέβη στην αυθαίρετη ανασυγκρότηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού χωρίς να σεβαστεί τις ίδιες θεσμικές εγγυήσεις ανεξαρτησίας που ίσχυαν και σε εκείνη την περίπτωση. Το δε Συμβούλιο της Επικρατείας υπονόμευσε το Κράτος Δικαίου, σπαταλώντας αδικαιολόγητα ένα μεγάλο τμήμα του θεσμικού κύρους του για να καλύψει άτεχνα την Κυβέρνηση[8]. Θα συμβούν άραγε τα ίδια και στην περίπτωση των δύο συνταγματικά κατοχυρωμένων Ανεξάρτητων Αρχών και του πρώην αντιπροέδρου του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου;

[1] Βλ., αντί άλλων, την απόφαση ΔΕΕ, 21.12.2016, C-203/15 και C-698/15, Tele2 Sverige.

[2] Βλ., ιδίως, τη σκέψη 46 του προοιμίου και τα άρθρα 5 και 15 της Οδηγίας 2002/58/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Ιουλίου 2002, σχετικά με την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την προστασία της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών (οδηγία για την προστασία ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες), όπως ισχύει, την Πρόταση Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες και την κατάργηση της οδηγίας 2002/58/ΕΚ (κανονισμός για την ιδιωτική ζωή και τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες), COM/2017/010 final – 2017/03 (COD), όπως τροποποιήθηκε, και την απόφαση ΔΕΕ, 16.2.2023, C‑349/21, HYA. κ.ά..

[3] Βλ., αντί άλλων, Σ. Καρύδα, Πρόταση για Ενοποίηση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) με την Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ). Επίκαιροι προβληματισμοί από την αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων τους, υπό το φως του ενωσιακού κεκτημένου (ΓΚΠΔ και e-Privacy), 3.8.2022, http://dikastis.blogspot.com/2022/08/blog-post_3.html, Γ.Α. Τασόπουλου, Ο κούφιος πυρήνας του δικαιώματος για το απόρρητο της επικοινωνίας και η εθνική ασφάλεια, e-Πολιτεία (Τεύχος 3, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2022), https://www.epoliteia.gr/wp-content/uploads/2022/07/340-359-MELETES-1-1.pdf.

[4] Βλ. την απόφαση ΔΕΕ, 8.4.2014, C-288/12, Επιτροπή κ. Ουγγαρίας, σκέψεις 54-55 και 61.

[5] Βλ., ιδίως, το άρθρο 6, παρ. 1, του Ν. 3115/2003 σε συνδυασμό με το άρθρο 6 του Οργανισμού της ΑΔΑΕ (ΦΕΚ 3030/Β/17.6.2022).

[6] Ως προς τη δυνατότητα των κρατών μελών της Ένωσης να ιδρύουν μία ή περισσότερες πλήρως ανεξάρτητες αρχές για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, βλ. το άρθρο 28, παρ. 1, της Οδηγίας 95/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 24ης Οκτωβρίου 1995, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών, και την απόφαση ΔΕΕ, 8.4.2014, C-288/12, Επιτροπή κ. Ουγγαρίας, σκέψη 47.

[7] Πρβλ. το σημείο 56 των από 10.12.2013 προτάσεων του Γενικού Εισαγγελέα M. Wathelet στην υπόθεση C-288/12, Επιτροπή κ Ουγγαρίας, επί της οποίας εκδόθηκε η από 8.4.2014 απόφαση του ΔΕΕ.

[8] Βλ. Κ. Γιαννακόπουλου, Το Συμβούλιο της Επικρατείας διαλαλεί, αλλά υπονομεύει το Κράτος Δικαίου. Σκέψεις με αφορμή τις αποφάσεις ΣτΕ Ολ. 911-917/2021, www.constitutionalism.gr, 1.7.2021.